ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЭРОЗИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРГЕ ҰШЫРАУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ЖЕР МОНИТОРИНГТІК ДЕРЕКТЕР НЕГІЗІНДЕ ТАЛДАУ
DOI:
https://doi.org/10.52578/2305-9397-2021-1-4-126-134Ключевые слова:
Топырақ эрозиясы, Эрозиялық процестер, эрозияланған алқаптар, дефляция, эрозияға қарсы шаралар, шайылу дәрежесіАннотация
Адамдардың өмірінде жер жамылғысы ерекше орын алады, өйткені бұл кез-келген өндірістің және адамның өмір сүруінің алғашқы шарты және табиғи негізі.
Проф. М.Н. Заславский (1980) "топырақ – адамзаттың ең құнды байлығы, жердің барлық табиғатының негізі, біздің негізгі табиғи ресурсымыз", - деп топырақтың адам өміріндегі рөліне сипаттама берген. Адамның табиғатқа әсері әрдайым өмір заңдылықтарымен, топырақ өнімділігімен үйлеспейтіндіктен, топырақ процестері нормадан ауытқиды, топырақ құнарсызданады, тозады, жойылады немесе толығымен жоғалады (эрозия, шаңды дауыл, тұздану, батпақтану және т.б.). Қарқынды эрозиялық процестер топырақ құнарлылығының төмендеуіне әкелді. Мақалада Қазақстан Республикасының жер қорының эрозиялық процестерге ұшырау жағдайларына жер мониторингтік деректер негізінде талданылған. Зерттеу нәтижесі бойынша республика аумағы жел және су эрозияларына ұшырау жағдайларының картограммасы жасалынды. Қазіргі уақытта республика аумағындағы 90 млн.га жоғары эрозияланған және эрозиялық қауіпті жерлер бар. Олардың ішінде нақты эрозиялық процестерге ұшырағаны – 29,3 млн. га. Картограмма бойынша әр өңірдің табиғи-климаттық жағдайларын ескере отырып, эрозиядан қорғау шараларын жүзеге асыруға болады. Қолайсыз құбылыстың орын алуына себепті факторлар ескеріліп алдын алу, салдарын жою жөніндегі шаралар ұсынылған.
Библиографические ссылки
Кабдулова Г.А. Современные эрозионные процессы в степной и полупустынной зонах Западно-Казахстанской области: автореф. дис. на соискание уч. степени канд. геогр. наук: спец. 25.00.25 «Геоморфология» / Кабдулова Гульжиян Аюповна. –Казань, 2003. – 23 с.
Кабдулова, Г.А. Факторы, влияющие на эрозионные процессы в Западно-Казахстанской области / Материалы научно-теоретической конференции (15 апреля 2001 года) –. Уральск: ЗКГУ, 2001. – С. 43-48.
Кабдулова, Г.А. Географические основы землеустройства Западно-Казахстанской области / Г.А.Кабдулова, К.М.Ахмеденов. – Уральск: ЗКАТУ им. Жангир хана, 2008. – 280с.
Кузнецов, М.С. Эрозия и охрана почв: учеб.пос. / М.С.Кузнецов. – Москва: Юрайт, 2019. – 387с.
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 23 желтоқсандағы № 160 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің қағидалары» – Режим доступа: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1400010147
«Қазақстан Республикасының 2018 жылғы 25 мамырдағы №258-IV заңдарымен өзгертулер енгізілген 2003 жылғы 20 маусымдағы Жер кодексі» – Режим доступа: http://kodeksykz.com/zemelnyj_kodeks/148.htm
Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель республики Казахстан за 2019 год / Сост.: Г.А. Бимендина, Б.У.Баймаганбетов, С.Б.Омаш, К.А.Бекмукашев, А.С.Балташева. М.А.Саданов и др. – Нур-Султан, 2019. – 254с.
Марциневская, Л.В.Ландшафтно-экологические обоснование землепользования в условиях проявление водной эрозии почв: дис. на соискание уч.степени канд. геогр. наук: спец. 25.00.26. / Лариса.Владимирована Марциневская. – Белгород, 2004, - 139 с.
Михайлова, С.И.Эрозия почв и сети оврагов: учеб.пос. [Электронный ресурс] - С.И.Михайлова. – Йошкар-Ола : Поволжский государственный технологический университет, 2016. – 84с. – Режим доступа: https://biblioclub.ru/index.php?page=book&id=477169.doc.
Пацукевич,З.В. Эрозия на пашне как источник загрязнение водоемов (количественные оценки) / З.В. Пацукевич, З.П.Кирюхина, М.Э.Козловская // Экологические проблемы эрозии почв и русловых процессов. Сб. науч. трудов. – М.: – 2015. – С. 16-29.
Родоманская С.А. Экологическая составляющая современного землеустройства / С.А. Родоманская. // Рациональное природопользование, промышленная экология и дистанционные методы. Сб. науч. трудов. – М.:Изд-во МИИГАИК, 2006. – С.5-8.
Родоманская С.А. Эрозия почв и географические аспекты борьбы с ней в Амурской области / C.А.Родоманская. // Землеустройство, кадастр и мониторинг земель.- 2007.-№11. – С.36-44.
Родоманская, С. А. Региональные аспекты эрозии почв сельскохозяйственных земель (на примере амуро-зее-буреинского междуречья Амурской области) : автореф. дис...канд. геогр. наук : 25.00.26«Землеустройство, кадастр и мониторинг земель» / С.А.Родоманская. – Москва, 2009. – 31 с.
Сизов, А.П. Научные основы, цели, функции, содержание и организация мониторинга земель. (Аспирантура). (Бакалавриат): Учебник / А.П.Сизов. – Москва: Русайнс, 2021. - 176 с.
Тасанова, Ж.Б. Батыс Қазақстан облысының Жалпы Сырт аймағындағы эрозиялық процестер мәселелері // Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 65 жылдығына арналған «Аймақтық экономиканың инновациялық дамуындағы жостардың орны мен рөлі» тақырыбындағы студенттер мен магистранттардың аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2010. – Б. 93-96.
Тасанова, Ж.Б. Жалпы Сырт аймағында орын алған эрозиялық процестер / Ж.Б.Тасанова // М.Дулатұлының 125 жылдығына арналған «Дулатов оқулары» атты Қостанай инженерлік-педагогикалық университетінде өткен халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – 2010. –Б.14-17.
Тасанова, Ж.Б. Эрозиялану дәрежесі бойынша топырақтарды агроэкологиялық бағалау / Ж.Б.Тасанова // Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20-жылдығына арналған «Жастар және ғылым: бүгіні мен келешегі» VII халықаралық ғылыми конференциясының материалдары. – 2011. –№1. – Б. 42-45.
Тасанова, Ж.Б. Жер ресурстарын басқару / Ж.Б.Тасанова. – А.: Альманах. 2019. – 110б.
Утегалиева, Н.Х. Жерге орналастыру және кадастр негіздері / Н.Х.Утегалиева. Ж.Б.Тасанова. – А.:Альманах. 2019. –107б.
Харина, С.Г. Агроэкология. (Бакалавриат): учеб. пос. / С.Г.Харина, Б.И.Кочуров. – Москва: Русайнс, 2021. – 200с.
Гамм Т.А. Экологическая оценка динамики состояния почв при хозяйственной деятельности в Оренбургской области. (Монография) / Т.А.Гамм, Е.В. Гривко. – Москва: Русайнс, 2021. – 192с.
ADEBIETTER TIZIMI
Kabdýlova G.A. Sovremennye erozıonnye protsessy v stepnoı ı polýpýstynnoı zonah Zapadno-Kazahstanskoı oblastı: avtoref. dıs. na soıskanıe ých. stepenı kand. geogr. naýk: spets. 25.00.25 «Geomorfologııa» / Kabdýlova Gýljııan Aıýpovna. –Kazan, 2003. – 23 s.
Kabdýlova, G.A. Faktory, vlııaıýıe na erozıonnye protsessy v Zapadno-Kazahstanskoı oblastı / Materıaly naýchno-teoretıcheskoı konferentsıı (15 aprelıa 2001 goda) –. Ýralsk: ZKGÝ, 2001. – S. 43-48.
Kabdýlova, G.A. Geografıcheskıe osnovy zemleýstroıstva Zapadno-Kazahstanskoı oblastı / G.A.Kabdýlova, K.M.Ahmedenov. – Ýralsk: ZKATÝ ım. Jangır hana, 2008. – 280s.
Kýznetsov, M.S. Erozııa ı ohrana pochv: ýcheb.pos. / M.S.Kýznetsov. – Moskva: Iýraıt, 2019. – 387s.
Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ekonomıka mınıstrіnіń 2015 jylǵy 23 jeltoqsandaǵy № 160 buıryǵymen bekіtіlgen «Qazaqstan Respýblıkasynda memlekettіk jer kadastryn júrgіzýdіń qaǵıdalary» – Rejım dostýpa: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1400010147
«Qazaqstan Respýblıkasynyń 2018 jylǵy 25 mamyrdaǵy №258-IV zańdarymen ózgertýler engіzіlgen 2003 jylǵy 20 maýsymdaǵy Jer kodeksі» – Rejım dostýpa: http://kodeksykz.com/zemelnyj_kodeks/148.htm
Svodnyı analıtıcheskıı otchet o sostoıanıı ı ıspolzovanıı zemel respýblıkı Kazahstan za 2019 god / Sost.: G.A. Bımendına, B.Ý.Baımaganbetov, S.B.Omash, K.A.Bekmýkashev, A.S.Baltasheva. M.A.Sadanov ı dr. – Nýr-Sýltan, 2019. – 254s.
Martsınevskaıa, L.V.Landshaftno-ekologıcheskıe obosnovanıe zemlepolzovanııa v ýslovııah proıavlenıe vodnoı erozıı pochv: dıs. na soıskanıe ých.stepenı kand. geogr. naýk: spets. 25.00.26. / Larısa.Vladımırovana Martsınevskaıa. – Belgorod, 2004, - 139 s.
Mıhaılova, S.I.Erozııa pochv ı setı ovragov: ýcheb.pos. [Elektronnyı resýrs] - S.I.Mıhaılova. – Ioshkar-Ola : Povoljskıı gosýdarstvennyı tehnologıcheskıı ýnıversıtet, 2016. – 84s. – Rejım dostýpa: https://biblioclub.ru/index.php?page=book&id=477169.doc.
Patsýkevıch,Z.V. Erozııa na pashne kak ıstochnık zagrıaznenıe vodoemov (kolıchestvennye otsenkı) / Z.V. Patsýkevıch, Z.P.Kırıýhına, M.E.Kozlovskaıa // Ekologıcheskıe problemy erozıı pochv ı rýslovyh protsessov. Sb. naých. trýdov. – M.: – 2015. – S. 16-29.
Rodomanskaıa S.A. Ekologıcheskaıa sostavlıaıýaıa sovremennogo zemleýstroıstva / S.A. Rodomanskaıa. // Ratsıonalnoe prırodopolzovanıe, promyshlennaıa ekologııa ı dıstantsıonnye metody. Sb. naých. trýdov. – M.:Izd-vo MIIGAIK, 2006. – S.5-8.
Rodomanskaıa S.A. Erozııa pochv ı geografıcheskıe aspekty borby s neı v Amýrskoı oblastı / C.A.Rodomanskaıa. // Zemleýstroıstvo, kadastr ı monıtorıng zemel.- 2007.-№11. – S.36-44.
Rodomanskaıa, S. A. Regıonalnye aspekty erozıı pochv selskohozıaıstvennyh zemel (na prımere amýro-zee-býreınskogo mejdýrechıa Amýrskoı oblastı) : avtoref. dıs...kand. geogr. naýk : 25.00.26«Zemleýstroıstvo, kadastr ı monıtorıng zemel» / S.A.Rodomanskaıa. – Moskva, 2009. – 31 s.
Sızov, A.P. Naýchnye osnovy, tselı, fýnktsıı, soderjanıe ı organızatsııa monıtorınga zemel. (Aspırantýra). (Bakalavrıat): Ýchebnık / A.P.Sızov. – Moskva: Rýsaıns, 2021. - 176 s.
Tasanova, J.B. Batys Qazaqstan oblysynyń Jalpy Syrt aımaǵyndaǵy erozııalyq protsester máselelerі // Uly Otan soǵysy Jeńіsіnіń 65 jyldyǵyna arnalǵan «Aımaqtyq ekonomıkanyń ınnovatsııalyq damýyndaǵy jostardyń orny men rólі» taqyrybyndaǵy stýdentter men magıstranttardyń aımaqtyq ǵylymı-praktıkalyq konferentsııa materıaldary. – 2010. – B. 93-96.
Tasanova, J.B. Jalpy Syrt aımaǵynda oryn alǵan erozııalyq protsester / J.B.Tasanova // M.Dýlatulynyń 125 jyldyǵyna arnalǵan «Dýlatov oqýlary» atty Qostanaı ınjenerlіk-pedagogıkalyq ýnıversıtetіnde ótken halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferentsııa materıaldary. – 2010. –B.14-17.
Tasanova, J.B. Erozııalaný dárejesі boıynsha topyraqtardy agroekologııalyq baǵalaý / J.B.Tasanova // Qazaqstan Respýblıkasy táýelsіzdіgіnіń 20-jyldyǵyna arnalǵan «Jastar jáne ǵylym: búgіnі men keleshegі» VII halyqaralyq ǵylymı konferentsııasynyń materıaldary. – 2011. –№1. – B. 42-45.
Tasanova, J.B. Jer resýrstaryn basqarý / J.B.Tasanova. – A.: Almanah. 2019. – 110b.
Ýtegalıeva, N.H. Jerge ornalastyrý jáne kadastr negіzderі / N.H.Ýtegalıeva. J.B.Tasanova. – A.:Almanah. 2019. –107b.
Harına, S.G. Agroekologııa. (Bakalavrıat): ýcheb. pos. / S.G.Harına, B.I.Kochýrov. – Moskva: Rýsaıns, 2021. – 200s.
Gamm T.A. Ekologıcheskaıa otsenka dınamıkı sostoıanııa pochv prı hozıaıstvennoı deıatelnostı v Orenbýrgskoı oblastı. (Monografııa) / T.A.Gamm, E.V. Grıvko. – Moskva: Rýsaıns, 2021. – 192s.
